Grammatica della lingua greca moderna seguita da un dialogo sopra la lingua e da un discorso sulla metrica de’ moderni greci del prof. Gaetano Grassetti.

Αναγνωριστικό1
Καταχώρηση στο CTLF CTLF
Χρονική περίοδος19
Βιογραφικά στοιχείαGrassetti, Gaetano
Γεννήθηκε στη Ρώμη το 1778. Σπούδασε ιατρική και φιλολογία στη Μπολόνια. Το 1815 εγκαταλείπει για πολιτικούς λόγους την Ιταλία και εγκαθίσταται στην Πάτρα και αργότερα στη Ζάκυνθο. Σχετίζεται με τον κύκλο του Διονυσίου Σολωμού και διδάσκει στην έδρα της Λατινικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Ιονίου Ακαδημίας. Είναι γνωστός ως ο πρώτος μεταφραστής στην ιταλική (σε πεζό λόγο) του «Ύμνου στην Ελευθερία», το 1825 (Inno alla libertà. Dionisio Solomos da Zacinto scrisse il mese di maggio 1823. Volgarizzato in prosa italiana da G. Grassetti, professore di lettere italiane e latine in Zante). Μεταφράζει επίσης ορισμένες εκλογές από έργα του Βιργιλίου στην ελληνική και γράφει έργα ελληνικής γραμματικής, ένα από τα οποία εκδίδεται μετά το θάνατό του στη Μάλτα, το 1853. Πέθανε στην Κέρκυρα το 1836.
Διασκευαστές
ΤίτλοςGrammatica della lingua greca moderna seguita da un dialogo sopra la lingua e da un discorso sulla metrica de’ moderni greci del prof. Gaetano Grassetti.
Είδος βιβλίουΓραμματική της δημώδους ελληνικής.
Στοιχεία πρώτης έκδοσηςΓράφτηκε πριν το 1836, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1853 στη Μάλτα.
Έκδοση που περιγράφεται1853, Malta, F.W. Franz Tipografo
Μέγεθος1 τόμος, 99 σελίδες, 24 cm, 8ο
Αριθμός χαρακτήρων200.770 περίπου
ΔιάδοσηΔύο αντίτυπα εντοπίστηκαν στην Biblioteca Nazionale Centrale της Φλωρεντίας και στην Staatsbibliothek του Βερολίνου.
Γλώσσα Στόχοςνέα ελληνική
Μεταγλώσσαιταλική
Γλώσσα παραδειγμάτωννέα ελληνική
Σύνοψη του βιβλίουΠρόλογος (σελ. III-V), όπου εξηγούνται οι βασικές στοχεύσεις του συγγραφέα για τη συγγραφή της Γραμματικής. Lessigrafia. Parte prima della grammatica (σελ. 1-58), όπου περιέχονται η φωνητική, η ορθογραφική μορφή και η μορφολογία. Τα ονόματα χωρίζονται σε 6 κλίσεις (κεφ. 3): 1η αρσενικά σε –ας και –ης (π.χ. ο ήρωας και ο τεχνίτης). 2η θηλυκά σε –α (π.χ. η μαρτυρία) και –η (π.χ. η αρετή). 3η αρσενικά σε –ος (π.χ. ο άνθρωπος) [ και δίνονται και κάποια θηλυκά (π.χ. η μέθοδος)] και ουδέτερα σε –ον (π.χ. το μέτρον) και –ι (π.χ. το κλειδί). 4η ουδέτερα σε –ος (π.χ. το τέλος). 5η θηλυκά σε –ου (π.χ.η αλωπού). 6η ουδέτερα σε –α (π.χ. το πράγμα). Τα επίθετα συζητούνται εντός της κλίσης των ουσιαστικών. Στο κεφάλαιο 4 γίνονται παρατηρήσεις για τις «ανωμαλίες» στην κλίση των ονομάτων και δίνονται πληροφορίες πολυτυπίας, π.χ. η κλητική είναι συχνότερα Χρήστο και όχι Χρήστε. Στο κεφ. 5 εξετάζονται τα ποιοτικά επίθετα και τα παραθετικά τους, στο κεφ. 6 τα συσχετιστικά επίθετα (π.χ. αυτός, αυτή, αυτό) και τα αριθμητικά, στο κεφ. 7 οι αντωνυμίες και στο κεφ. 8 το ρήμα. Στα ρήματα αρχικά δίνονται οι μονολεκτικοί τύποι (forme semplici, π.χ. γράφω) και οι περιφραστικοί (forme composte π.χ. έχω γράψει) και στη συνέχεια αυτά χωρίζονται σε δύο συζυγίες: στην πρώτη ανήκουν τα βαρύτονα (verbi gravitoni, π.χ. γράφω) και στη δεύτερη ανήκουν τα περισπώμενα (verbi circonflessi, π.χ. παρηγορώ). Στο κεφ. 9 γίνονται παρατηρήσεις για το σχηματισμό των διάφορων τύπων του ρήματος και στο κεφ. 10 γίνονται παρατηρήσεις για τις «ανωμαλίες» των ρημάτων. Στο κεφ. 11 αναλύονται τα επιρρήματα, οι σύνδεσμοι και οι προθέσεις (εμφανίζονται επίσης ως κατηγορία τα επιφωνήματα [interposti] αλλά δεν δίνονται σχετικά παραδείγματα της νέας ελληνικής στη συνέχεια του κεφαλαίου). Στο δεύτερο μέρος του έργου (Sintassi. Parte seconda della grammatical) (σελ. 59-81) εντάσσονται 4 κεφάλαια. Στο κεφ. 1 γίνονται παρατηρήσεις για τις πτώσεις και τη χρήση των άρθρων, στο κεφ. 2 εξετάζονται τα ονόματα, στο κεφ. 3 τα ρήματα και στο κεφ. 4 οι προθέσεις, οι σύνδεσμοι. Το έργο ολοκληρώνεται με έναν λόγο για τη μετρική της σύγχρονης ελληνικής που είχε διαβαστεί στην Ιόνιο Ακαδημία, «Discorso intorno alla metrica de’ Greci Moderni. Letto dalla cattedra di Eloquenza nella Universita delle Ιsole Ionie» (σελ. 83-99).
Στόχοι του συγγραφέαΌπως φαίνεται στην Εισαγωγή (Breve Prefazione,(σελ. III, IV, V) στόχος του συγγραφέα είναι να περιγράψει τη σύγχρονη ομιλούμενη ελληνική, η οποία είναι μια καθ’όλα αποδεκτή γλώσσα και να ανατρέψει την άποψη πολλών μορφωμένων ότι οι σύγχρονοι Έλληνες μιλούν ένα ιδίωμα γεμάτο «σολοικισμούς» και λάθη. Επιπλέον, να δείξει ότι η σύγχρονη ελληνική (volgare commune) μπορεί να αποτελέσει τη γλώσσα του ελληνικού έθνους, με τον τρόπο που ο Δάντης υποστήριξε για την αντίστοιχη ιταλική στην εποχή του. Ο συγγραφέας βρίσκεται στον αντίποδα της κοραϊκής γραμμής που επιβαλλόταν στην Ιόνιο Ακαδημία και η Grammatica della lingua greca moderna seguita da un dialogo sopra la lingua e da un discorso sulla metrica de’ moderni greci υπηρετεί πιστά την δημοτικιστική άποψή του.
Γενικό ενδιαφέρονΤο ενδιαφέρον του έργου έγκειται α) στο ότι είναι η μόνη γραμματική του 19ου αιώνα για την δημοτική της ελληνικής, η οποία γράφτηκε από Ιταλό για μη προσηλυτιστικούς λόγους και β) στο ότι εντάσσεται στη δεδηλωμένα δημοτικιστική και αντι-αρχαϊστική, αλλά και αντι-κοραϊκή θέση του συγγραφέα, ο οποίος ανήκε στον κύκλο του Σολωμού.
Μέρη του λόγουArticolo, nome, aggettivo, aggettivo relativo, pronome, verbo, avverbio, preposizione, conjunzione, interposto
Ορολογικές καινοτομίεςΕμφανίζονται ορισμένοι νεωτερισμοί στην ορολογία, επηρεασμένοι από την ορολογία και την ανάλυση της ιταλικής. Π.χ. κατατάσσονται στα συσχετιστικά επίθετα (aggettivi relativi) οι αντωνυμίες αυτός, -ή, -ό, εκείνος, -η, -ο, ετούτος, -η, -ο, κατατάσσονται στα συνδετικά επίθετα (aggettivi conjuntivi) οι αντωνυμίες ο οποίος, -α, -ο, το άκλιτο οπού και το κλιτό ποίος, -α, -ο. Ως κατεξοχήν αντωνυμίες(pronomi) θεωρούνται : καθένας, καθείς, καθεμιά και το « άρθρο» όταν λειτουργεί ως αντωνυμία, π.χ. τον είδα. Επίσης, μετοχές όπως κατατρέχωντας, παρηγορώντας χαρακτηρίζονται ως «αμετάβλητη μετοχή» (participio invariabile).
ΠαραδείγματαΤα δεδομένα είναι της νέας ελληνικής, με επιρροές από τις απόψεις των επτανήσιων δημοτικιστών, αλλά και με επιρροές από το επτανησιακό ιδίωμα, π.χ. αδελφή / αδελφάδες, το στήθι / του στηθιού, νιότη, ωραιότη, γραφάδες, Ηπειρώτιδες. Στα γλωσσικά του δεδομένα για τη Σύνταξη (σελ. 62) εμφανίζονται στίχοι από τον «Ύμνο στην Ελευθερία» του Σολωμού, αλλά και από ποιήματα του Αθ. Χριστόπουλου (σελ. 68). Στο Discorso intorno alla metrica τα διάφορα είδη νεοελληνικής μετρικής παρουσιάζονται με παραδείγματα από ποιήματα των Σολωμού, Βηλαρά, Χριστόπουλου.
Επίδραση που δέχτηκεΟ Grasseti έχει δεχτεί σαφέστατη επιρροή από τις απόψεις του Δάντη για την αξία της ομιλούμενης δημώδους γλώσσας (volgare) και επιχειρεί να εφαρμόσει και στην περίπτωση της ελληνικής ό,τι ίσχυσε για την ιταλική του Δάντη. Αναφέρεται ρητά στην Εισαγωγή της Γραμματικής στον Δάντη. Από τους νεότερους είναι επηρεασμένος από τις απόψεις των Ιωάννη Βηλαρά και Αθανάσιου Χριστόπουλου. Επιπλέον, ζώντας στα Επτάνησα ανήκει στον κύκλο του Σολωμού και είναι επηρεασμένος από τις απόψεις των Επτανήσιων που υποστηρίζουν τη δημοτική. Επίσης γνωρίζει (δες σελ. 73 του έργου) τα έργα των David 1827 και Schinas 1829).
Επίδραση που άσκησεΔεν προκύπτει επιρροή της Γραμματικής στις επόμενες που γράφτηκαν, τουλάχιστον από Ιταλούς. Ενώ η Γραμματική του Grasseti με τρόπο πρωτοποριακό για την εποχή της περιλαμβάνει τη δημοτική, τα επόμενα γραμματικά εγχειρίδια του 19ου και των αρχών του 20ου, που είναι γραμμένα από Ιταλούς τουλάχιστον, περιλαμβάνουν αρχαιοπρεπείς μορφές της ελληνικής.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
  • Σπύρος Ασδραχάς. 1976. «Η δημοτική στην Ιόνιο Ακαδημία. Τα μαθήματα Φυσικής του Σταματέλου Πυλαρινού, 1827». Ερανιστής 13: 113-129.
  • Στέλλα Γεωργαλά-Πριοβόλου, 1989. «Η λατινική στην Ιόνιο Ακαδημία. Ανέκδοτες μαρτυρίες από το Αρχείο Γκίλφορντ. Διδακτικά Εγχειρίδια». Ανάτυπο από το περιοδικό Παρουσία, 8, 1-60.
  • Βασίλειος Εμ. Δημογεροντάκης, 2007. «Η σημασία των γλωσσικών εγχειριδίων ελληνικής και ιταλικής για τις σχέσεις των δύο χωρών από τον 17ο αιώνα έως τα μέσα του 20ου». Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ.
Συντάκτης